Wątroba jest wielofunkcyjnym, niezwykle aktywnym narządem, który jest niezbędny do życia.1,2 Zdrowej, prawidłowo funkcjonującej wątrobie wiele zawdzięczamy, lecz często nie zwracamy uwagi na różne negatywne czynniki, na które jest nieustannie narażona.
Ze względu na pełnienie funkcji filtru dla związków wchłanianych z przewodu pokarmowego do krwi oraz uwalnianych do niej w innych narządach i układach, czyli tzw. funkcji odtruwającej3, wątroba mogłaby zostać nazwana osobistym „ochroniarzem” organizmu człowieka. Podlega ona przy tym nie tylko działaniu wielu niekorzystnych czynników wewnątrz organizmu, ale także naszym złym nawykom.
Uszkodzenie wątroby – uwagi ogólne
Do czynników uszkadzających komórki wątroby, czyli hepatocyty, zaliczamy m.in.: alkohol, wirusy, niektóre leki, toksyny w pożywieniu, np. pleśnie, metale ciężkie czy nieprawidłowe produkty przemiany materii.4
W ostatnich 20 latach w sposób alarmujący zwiększyła się liczba osób z nadwagą i osób otyłych. Oprócz zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, nadciśnienia i zaburzeń lipidowych, nadwaga ma niekorzystny wpływ także na wątrobę. Wykazano, że otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka włóknienia i innych przewlekłych chorób wątroby.5
Leki
Poważny problem kliniczny stanowią uszkodzenia wątroby spowodowane przez leki. Większość leków jest metabolizowanych przez wątrobę, gdzie zachodzi proces unieczynnienia leków i detoksykacji.6 Istnieje grupa leków działająca potencjalnie toksycznie na komórki wątroby. Nazywane są one lekami hapatotoksycznymi.7 Do uszkodzenia wątroby może dojść w przypadku przyjęcia zbyt dużej dawki leku (zatrucie), jako działanie niepożądane albo jako reakcja alergiczna (wtedy nawet bardzo mała dawka może wywołać ciężkie objawy). Czynniki predysponujące do ujawnienia się toksycznego uszkodzenia wątroby to: czynniki genetyczne, wiek, płeć (np. mężczyźni są bardziej wrażliwi na niektóre leki), stan odżywienia, równoczesna ekspozycja na kilka leków oraz ewentualne nierozpoznane choroby wątroby w momencie prowadzenia terapii, która działa szkodliwie na ten narząd.8
Ponad 1000 leków i produktów ziołowych może powodować toksyczne uszkodzenie wątroby.9 Jednym z popularnych leków mogących mieć działanie hepatotoksyczne, jest paracetamol. Pamiętajmy, że maksymalna dozwolona dawka dobowa tej substancji (zawartej w lekach przeciwbólowych i tzw. lekach przeciwprzeziębieniowych) wynosi u dorosłych 4000 mg.10
Alkohol
Kolejnym czynnikiem uszkadzającym wątrobę jest alkohol. Co roku statystyczny Polak wypija około 10,3 litra czystego alkoholu. Nasz kraj zajmuje miejsce powyżej średniej spożycia alkoholu wyliczonej wśród krajów Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), która wynosi 9,1 litra na dorosłą osobę. Kraje, w których, spożycie alkoholu jest najwyższe i wynosi ponad 12 litrów na osobę w ciągu roku to Austria, Estonia i Francja.11
Alkohol jest najczęstszą przyczyną chorób wątroby w krajach rozwiniętych. Uszkodzenie tego narządu rozwija się etapowo, przy czym u kobiet choroba postępuje szybciej. Wśród chorób wątroby powodowanych nadużywaniem alkoholu wyróżniamy:12
- alkoholowe stłuszczenie wątroby,
- alkoholowe zapalenie wątroby,
- alkoholową marskość wątroby.
Stłuszczenie wątroby obecne jest u 60-90% osób z alkoholową chorobą wątroby i u ponad 90% alkoholików.12
Otyłość, cukrzyca i stany zapalne
Nieprawidłowa dieta, otyłość, cukrzyca i zespół metaboliczny są czynnikami powiązanymi z występowaniem niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Stanowi ona obecnie najczęstszą chorobę wątroby w krajach wysoko rozwiniętych, a jej występowanie obserwuje się we wszystkich grupach wiekowych. Szacuje się, że w Polsce już ok. 6 mln osób cierpi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby.13 Warto także zwrócić uwagę na fakt, że pacjenci z cukrzycą typu 2 średnio mają 80% więcej tłuszczu w wątrobie niż osoby zdrowe.14
W trosce o stan wątroby ważna jest lekkostrawna, niskotłuszczowa dieta oraz prowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej: np. jazda na rowerze, spacery czy pływanie. Dowiedziono, że połączenie diety i wysiłku fizycznego zmniejsza uwalnianie czynników prozapalnych, przyczynia się do poprawy obrazu histologicznego stłuszczenia wątroby i wpływa na obniżenie aktywności enzymów wątrobowych u osób z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby.13
Autor: mgr farm. Katarzyna Wielgus
SAPL.PCH.16.10.1224
